modern hayat neden mutlu olmayı zorlaştırıyor?

"Saçmalıklar Çağı" son zamanlarda okumaktan en çok zevk aldığım kitap oldu. kitabı sosyoloji, sosyal psikoloji, felsefe ve hatta kişisel gelişim kitabı olarak okumak mümkün.

çağımız toplumu, insanı, psikolojisi, yaşayışı, sorunları üzerine çok güzel tespitlerin yer aldığı kitap böylesine ciddi konuları çok esprili bir dille anlatıyor.  kitabın  bir bölümü emin olun sizden bahsediyor.

kitabın altını çizdiğim bir çok yerinden ancak bir kaçını buraya  aktarabileceğim. Elimden gelse kitabın son bölümünü olduğu gibi aktarırdım ama orası size kaldı…

“her çağ kendisi üstün görür ve diğerlerinden daha fazla sevilmeyi talep eder. çağımıza, vatanımız gibi büyük değer biçeriz. Bizi ürettiğine göre çağımız iyi olmak durumundadır.”

“Mutluluğun saçmalığı, onun tanımlanmasının imkansızlığında, belki tamamen erişilmezliğinde, hatta belki doğrudan kovalandığında tam zıddına dönüşmesinde ama sıklıkla başka bir şeyin peşinden giderken beklenmedik bir yerde ortaya çıkışındaymış. İnsanı bundan daha fazla çileden çıkartacak bir muziplik yoktur heralde”

“ belki bilerek mutlu olmak mümkün değildir. belki mutluluk geriye dönük olarak sadece yitirdikten sonra anlaşılabiliyordur."

"Mutluluğun muhtemelen depresyonunki kadar çeşidi vardır."

"Asla düşündüğümüz ölçüde mutlu veya sefil olamayız. Mizacımız daima kendisini ileri sürer ve insanlar bu yüzden hemen her şeye alışabilirler. İnsanların nerdeyse yüzde yüzünde mutluluk genetik yapıdaki farklara bağlı görünmektedir. Mutlu olmaya çalışmak, daha uzun boylu olmaya çalışmaktan farksızdır."

“İnsanın kendisini kandırma kapasitesi olağanüstüdür.Ama daha etkileyici bir kapasite daha vardır: kendini haklı çıkarma

Kendini haklı çıkarmada hiçbir zihinsel eylem zor değildir ve anı çarpıtmak numaraların en kolaylarındandır.”

“belleğim ‘şunu yaptım ben ‘der. gururum ‘öyle bir şey yapmış olamam ben’ der ve ödün vermez. sonunda bellek boyun eğer.

Kendi kendini aldatmanın nihai göreviyse kendi kendini aldatma sürecine dair tüm izleri silmektir.”

“Bugünlerde insanlar “gitmek istiyorum” diyorlar ama “nereye ve niye” diye sorduğunuzda yüzlerini buruşturuyorlar. Çünkü ortada belli bir şey görmeye yönelik arzu değil sadece gitmek, hareket halinde olmak  isteği var.Tıpkı köpekbalıkları gibi, yaşamak için harekette kalmak durumundayız. T.S.Elliot “kıpırdamadan oturmayı öğret bize” diye dua etmiştir.”

“Artık hemen her yerde mevcut arka plan müzikleri, zevk alınmak hatta dinlenmek üzere bile hazırlanmazlar. Tek işlevleri sessizliği bozmaktır ve sessizlik bozulmalıdır. çünkü sessizlik, boşluğun soğuk, korkutucu sessizliğin hatırlatıcısıdır. insanlar bu yüzden eve gelir gelmez sobayı yaktıkları gibi televizyonları ve radyoları, hem de aynı nedenden, yani soğuğu kovmak için açmaktadırlar.”

  

"Proust’a göre okumak, sohbetin faydalarını, sohbetin her türlü bezdiriciliğinden uzak sunabilmesidir. Çünkü bu, “bir başka düşünme yoluyla , insanın yalnızlıkta sahip olduğu ve sohbette derhal yitip giden entelektüel gücün tadını çıkarırken sürdürdüğü bir iletişimdir” . 

"Okumak , derinlikle derinliğin, sosyal buluşmaların dikkat dağıtıcılıklarından ve saçmalıklarından uzak karşılaşmasıdır ve canlı kişisel her türlü karşılaşmadan daha fazla şey kazandırır, haz verir ( ki yazarlarla şahsen tanışmanın genellikle hayal kırıklığı yaratmasının nedeni budur)"

“Psikolojinin bir diğer keşfi ise olumsuz duyguların olumlulardan daha güçlü ve uzun süre kalıcı olduklarıdır. Olumsuz duygular işgale, ezmeye ve boyunduruk altına almaya kararlı emperyalistlerdir. Öfkenin benliği nasıl kapladığını, kendisini mümkün her yolla besleyişini, zekayı kendini haklı çıkartmalar yaratmaya ve belleği eski dertleri diriltmeye nasıl zorladığını düşünün. Oysa olumlu duygular kısacık bir aydınlatma yaratarak uçup giden kelebekler gibidir.”

*Muhteşem bir hayat

Kendimizi yararsız bulduğumuzda çok yararlı işler yapmışızdır, sevilmediğimizi sandığımızda sevilmişizdir, değersiz olduğumuzu düşündüğümüzde değerimizi bilenler çıkmıştır.

Birçok hayatı aynı anda kımıldatan o sihirli rüzgarı yaratmakta bizim de farkına varmadığımız büyük bir rolümüz olmuştur.

Kendimizi manasız ve yararsız bulduğumuz zamanlar vardır. Değersiz bulduğumuz, sevilmediğimizi düşündüğümüz zamanlar.

Takatsiz bir halde hayatın bir kenarına tutunmaya uğraşırken "niye" diye sorarız kendimize, "niye böyle oldu, neden hayatın bir kıyısında yapayalnız kaldım, neden hayallerim gerçekleşmedi?"
 
O anda kaderin haksızlığına öylesine inanmışızdır ki, bu kaderi yaratan gücün bize ses vermesi gerektiğine, bir cevabı hakettiğimize inanırız.

İnandırıcı bir cevap için bütün ümitlerimizden, hayallerimizden, beklentilerimizden vazgeçmeye bile hazırızdır.

Koskoca yeryüzünde yalnızca bizim başımıza geldiğine inandığımız bu insafsızlığın, bu gizli kederin, paylaşılması zor bu acının, bu çaresizliğin bir sebebi olmalıdır.
İlahi bir kaprisin kurbanı olduğumuzu düşünmekten bizi kurtaracak bir sebep.

Varlığımızın anlamsızlığına anlam katacak bir cevap isteriz, kusurun bizde olduğunu da kabullenebiliriz, yeter ki bize verilecek cevap inandırıcı olsun.

Hatta zamanla kusurun tümüyle bizde olduğuna bile inanırız.
Onun hangi kusur olduğunu bulmaya çabalarız bu kez de...

Yeterince zeki mi değiliz, güzel mi değiliz, bilgili mi değiliz, eğlenceli mi değiliz?

Bulacağımız neden bizi üzecek de olsa hiç değilse hayatın bir ritmi, bir düzeni, bir kuralı olduğuna bizi ikna edecektir; bizi rastgele açılmış bir ateşte vurulmuş bir zavallı olmaktan kurtarıp, hiç olmazsa bilerek hedef alınmış biri yapacaktır.

Bir neden bulursak, geçmiş için üzülsek de gelecek için bir ümidimiz olacaktır.

Neden varsa çare vardır çünkü.

Ama nedensizlik...

Bu öldürücüdür.

Manasızlığı derin ve kalıcı kılar.

Benim hikayelerim "çok uzun yıllar önce" diye başlıyor artık.

Çok uzun yıllar önce...

Sığırcık sürülerinin neşeli çığlıklarla yeni yeni tomurcuklanan ağaçlara konduğu ılık bir akşamüstü, Paris'te küçük bir sinemaya girmiştim.

Kahve, deri, zift, rutubet kokularının karıştığı siyah duvarlı loş salonda birkaç kişiydik.
Eski bir Amerikan filmi izleyecektik.
James Stewart'la Donna Reed'in başrollerini paylaştığı film başladı.
Stewart, minik bir kasabadaki fakir bir işadamını oynuyordu.
Çocukluğundan beri bütün hayali dünyayı dolaşmaktı ama art arda gelen olaylar yüzünden kasabasını terk edememiş, sonunda babasının pek de parlak olmayan işini devralmak zorunda kalmıştı.

Sevdiği bir karısı ve çocukları vardı.
Ama işler iyi gitmiyordu.
Borçlar birikmişti.
Yaşadığı hayal kırıklığına bir de borçlar eklenince dayanacak gücü kalmamıştı.
Karlı bir gece arabasına binip, kasabanın biraz ötesinden akan nehrin kıyısındaki bara gidip iyice sarhoş olana kadar içtikten sonra kendini köprünün üzerinden atıvermişti.
Stewart sulara düşerken, karanlık göklerden gelen bir konuşma duyuldu.

Tanrı, "ikinci sınıf meleklerden" birine görev veriyordu.

- Eğer bu ümitsiz adama yeniden yaşama isteği vermeyi başarırsan, ben de sana çok istediğin o iki kanadı verir, seni birinci sınıf melek yaparım.

Ve, yeryüzüne tonton, yaşlı bir adam kılığında "başarısız" bir melek düşüyordu.
O güne dek bir türlü verilen görevleri doğru dürüst yerine getiremediği için istediği kanatlara kavuşamayan, kederli bir melekti bu.

Görevi ise çok zordu.

Tümüyle çaresiz, borçlar içinde yüzen, hayallerini kaybetmiş, istediklerinden hiçbirine kavuşamamış, dünyayı gezmek isterken önemsiz bir kasabaya sıkışıp kalmış bir adama hayatı yeniden sevdirecek, onu intihardan vazgeçirecekti.
Melek yeryüzüne indiğinde, bir polis Stewart'ı sulardan çıkarıyordu.

Onu, kendini sulara atmadan önce son içkisini içtiği bara götürüyordu ama orası şimdi çok değişikti.
Serserilerin toplandığı, pis bir batakhane olmuştu.
Kimse Stewart'ı tanımıyordu.
Stewart kasabaya dönüyordu ama orada da eski dostları onun kim olduğunu bilmeyen gözlerle ona bakıyorlardı.
Kasaba bakımsızdı, çirkindi, karanlıktı.
Eski bir okul arkadaşı arka sokaklarda fahişelik yapıyordu.
Karısı ise bir kütüphanede çalışan zavallı bir yaşlı kızdı.

O sulara atlamadan önce ünlü bir adam olarak dünyayı dolaşan erkek kardeşinin ise bir kilisenin bahçesinde mezarı duruyordu.

Stewart, suya düşmesiyle çıkması arasında geçen bu beş dakikada her şeyin nasıl bu kadar değişebilmiş olduğunu anlayamadan etrafına bakarken "ikinci sınıf melek" yanına yaklaşıyordu.

Ona anlatmaya başlıyordu.

- Sen hayatına son vermek istedin ya, ben daha iyisini yaptım, sen hiç bu dünyaya gelmemiş gibi oldun... Sen olmamış olsaydın ne olacaktı, gör...

Kardeşim ne zaman öldü, diye soruyordu Stewart.

- Sen dokuz yaşındayken o kuyuya düşmüştü ve sen onu kurtarmıştın... Ama ben senin doğumunu iptal edince ve sen hiç doğmayınca onu kurtaracak kimse de olmadı... O çocukken öldü.

- Peki sınıf arkadaşım ne zaman fahişe oldu?

- Bir gün o çok parasız kalmıştı, para bulabileceği hiçbir yer yoktu ve sen ona borç vermiştin... Ama sen olmayınca o gece kendini sattı ve sonra fahişe olarak kaldı.

- Kasaba niye böyle bakımsız ve korkunç gözüküyor?

- Çünkü sen babanın yerini aldıktan sonra insanlardan para toplayıp kooperatifler kurmuştun, binalar yapmıştın, kasaba gelişmişti... Sen hiç olmadığın için o kooperatif kurulmadı, o binalar yapılmadı, kasaba bakımsız kaldı, o inşaatta çalışıp para kazanan birçok insan para kazanamayıp serseri oldu.

Bütün seyircilerle birlikte Stewart da, bir insanın farkına varmadan ne kadar çok başka insanın hayatına değdiğini, o hayatları varlığıyla değiştirdiğini, en sıradan insanın bile bu hayatta tahmin edemeyeceği ölçüde önemi olduğunu görüyordu.

Tavana asılmış, birçok değişik parçadan oluşmuş oyuncaklar vardır, her bir parça başka bir parçaya dokunarak bir rüzgar yaratır ve oyuncak dönüp durur.
O parçalardan birini çıkardığınızda bütün rüzgarı kesersiniz.
Oyuncak kımıltısız kalır.

Frank Capra'nın o filminde de, hayatın aynen o oyuncak gibi birbirine değen insanlarla döndüğünü, aradan bir tek insanı bile çıkarıp aldığınızda hayatın dönüşünü etkilediğinizi, birçok olayın farklılaştığını, herkesin sandığından daha büyük bir rolü ve değeri olduğunu anlıyordunuz.

Değersiz ve işlevsiz kimse yoktu.
 
Stewart, o yaşlı ve tonton "ikinci sınıf" melek sayesinde bu gerçeği görünce intihar etmekten vazgeçiyordu.

Kendisine o kadar manasız ve değersiz gözüken hayatının aslında birçok insan için ne kadar değerli olduğunu kavrıyordu.

O intihar etmekten vazgeçince yeniden her şey eskisine dönüyordu.

"Bu muhteşem bir hayat" isimli film, mutlu sonla biterken de gökyüzünde bir "çın" sesi duyuluyordu.

Tonton meleğe, Tanrı çok arzuladığı kanatlarını veriyordu.

Kendimizi manasız ve yararsız bulduğumuz zamanlar vardır.

Değersiz olduğumuzu, sevilmediğimizi düşünürüz.

Hayalkırıklıklarıyla dolu hayatımızda neden istediklerimizin hiç gerçekleşmediğini merak ederiz.

Cevaplar ararız.

Bulamayız genellikle.

Cevaplar vardır aslında.

Kendimizi yararsız bulduğumuzda çok yararlı işler yapmışızdır, sevilmediğimizi sandığımızda sevilmişizdir, değersiz olduğumuzu düşündüğümüzde değerimizi bilenler çıkmıştır.

Birçok hayatı aynı anda kımıldatan o sihirli rüzgarı yaratmakta bizim de farkına varmadığımız büyük bir rolümüz olmuştur.

Eğer Tanrı "ikinci sınıf" meleklerinden birini bize gönderse ve bizsiz bir hayatın nasıl olacağını gösterseydi, sanırım hepimiz kendimize de hayata da başka türlü bakardık.

Hatta, o melek bize "istediklerimiz gerçekleştiğinde nasıl bir hayatımız olabileceğini" gösterseydi belki istediklerimizin gerçekleşmemesi için dua ederdik.

Bu muhteşem bir hayattır.

Cevabı ve sırrı kendi içinde saklıdır.

Ve, o hayatı hep birlikte yaparız.

Bazen rolümüzden şikayet ediyorsak, bu da rolümüzün kıymetini bilemememizdendir.
 

*Ahmet ALTAN

(22 Ocak 2006 Hürriyet)

yeni yıl hediyeniz

BALÇIĞIN BİLEŞİMİ

insan ne taştan, ne tahtadan, ne ottan,

ne de buluttan yaratılmıştır;

seslerden, susmalardan, imalardan:

konuşmaktan, konuşmaktan,

konuşmaktan…

insan, gülmekten, ağlamaktan

sabah akşam hem kendine,

hem Tanrı’ya

sebepli, sebepsiz yakınmaktan,

mızırdanıp durmaktan

korkulardan, kuşkulardan, kuruntulardan

biraz umuttan, biraz tutkudan,

bolca rüyadan

onmayan, uslanmayan meraktan,

azıcık akıl, azıcık fikir, azıcık izan

ve çokça duygudan

yaratılmıştır;

samanlık dolusu bilgi ve bir atımlık bilgelikten,

icazetli icazetsiz bilgiçlikten

ve körlükten, kör kütük cehaletten;

dar kafalılıktan, taş kafalılıktan,

sevimli ve sevimsiz

mankafalılıktan…

hakikat karşısında domuzuna inattan,

soyuna, türüne, kendine körce

yapışıklıktan,

ve tanrılık taslamaktan ötekine küstahça;

ama kuzu gibi de uzatmaktan boynunu

- altın tasmasıyla caka satarak hem de -

kasabın bıçağına ahmakça.

insan işte bunlardan, bunlardan yapılmıştır

ve kendini aldatmaktan çok defa,

kendini kaybedip, kaybedip de, bir daha,

bir daha ve bir başkası olarak

keşfetmekten sürekli.

ama insan, bu uyurgezer göktaşı,

bu yer altı ırmağı,

bu ,kabukların, katmanların altında akan…

kendini bilmekten yaratılmıştır,

kendini bilmekten ve kendisi olmaktan;

bin bir kılık,bin bir oyun, bin bir rüya içinde

yitirip, yitirip de bulmaktan

yolunu kendi tiyatro çadırının…

bir ölçek özgecilik ve bir ölçek adanmaktan,

bir ölçek düşünmeye ve sevmeye cesaretten

ve ölçüsüz, hesapsız muhabbetten,

bildiğimiz, kara buğday unundan

sevgiden

şu, suda eriyen taştan,

su gibi, şeylerin ve tenlerin künhüne sızan

ve girdiği kalbin şeklini alan…

bir de tanımlanabilen ve tanımlanamayan acıdan,

yol azığı, yol bilgisi, yol türküsü olan acıdan,

suda eriyen ve erimeyen kederden,

suda eriyen ve erimeyen ezinçten.

ve bütün bunları, bunları bilmenin,

bunlarla var olmanın verdiği,

ağır baş dönmesinden yaratılmıştır,

büyük ve içkin sarhoşluktan yani,

büyük ve aşkın uyanıklıktan…

Cahit Koytak